Na bezpieczeństwo ekosystemu lotniczego składa się wiele podmiotów, mi.in. porty lotnicze, dostawcy usług kontroli ruchu lotniczego, producenci, operatorzy, organy regulacyjne. Wszyscy w swoich działaniach stawiają bezpieczeństwo na pierwszym miejscu.
Samolot, którym można bezpiecznie latać, jest oczywiście bardzo ważnym elementem tego systemu. Dzięki swoim uprawnieniom certyfikacji EASA gwarantuje, że samoloty wykonujące loty na obszarze Unii Europejskiej (UE) i poza nią oraz w państwach EFTA (Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria) są bezpieczne, co zwiększa zaufanie obywateli Unii do podróży lotniczych. Tych 31 państw znanych jest łącznie jako państwa członkowskie EASA.
Podstawy
Aby nowy samolot mógł być dopuszczony do eksploatacji, musi uzyskać od właściwego regulacyjnego organu lotniczego tzw. „certyfikat typu”. Jest to poświadczenie, że samolot tego typu spełnia wymogi bezpieczeństwa określone przez Unię Europejską.
Często gdy mówimy o lotnictwie, myślimy o komercyjnych samolotach cywilnych, jednak proces certyfikacji i przyznawania certyfikatu typu ma zastosowanie do wielu rodzajów statków powietrznych, np. małych samolotów, wiropłatów, balonów lub statków powietrznych z napędem elektrycznym do pionowego startu i lądowania (e-VTOL).
EASA jest organem odpowiedzialnym za certyfikację statków powietrznych zaprojektowanych w państwach członkowskich EASA, jednak to wnioskodawca jest odpowiedzialny za koncepcję i projekt statku powietrznego, a także za wykazanie jego zgodności z obowiązującymi wymogami.
Certyfikacja – dwufilarowe podejście do nadzorowania produktu i organizacji projektującej
Certyfikacja to proces oparty na dwóch filarach – stronie produktowej (statek powietrzny) oraz możliwości organizacji projektującej taki produkt do wykonania tego zadania. 
Jak sama nazwa wskazuje, organizacja projektująca odpowiada za projekt statku powietrznego oraz za inne zadania, takie jak m.in. jego zmiany i naprawy. Takie organizacje muszą wykazać, że dysponują odpowiednią strukturą organizacyjną, procedurami, kompetencjami i zasobami. Organizacje projektujące muszą być zatwierdzone przez EASA i już to zatwierdzenie stanowi ważny element procesu certyfikacji.
Podczas wprowadzania nowego samolotu do eksploatacji EASA ogranicza do minimum zagrożenia dla bezpieczeństwa, które mogą wystąpić po stronie produktu, sprawdzając zgodność ze specyfikacjami technicznymi i optymalizując efektywność poprzez nadzorowanie organizacji projektujących.
Proces certyfikacji
Proces certyfikacji typu przebiega w czterech etapach:
- zaznajomienie się z kwestiami technicznymi i ustalenie podstawy certyfikacji;
- ustanowienie programu certyfikacji;
- wykazanie zgodności z wymogami; oraz
- zamknięcie techniczne i wydanie zgody.
Jest to bardzo formalny i złożony proces. W przypadku dużych statków powietrznych, takich jak samoloty komercyjne, którymi latamy jako pasażerowie, cały proces trwa zwykle od 5 do 7 lat.
EASA oferuje również tzw. „etap wstępny”, który jest nieobowiązkowy i dostępny za pośrednictwem jej usług na rzecz innowacyjności. Usługi na rzecz innowacyjności EASA wspierają rozwój innowacyjnej koncepcji na wczesnych etapach, gdy sama koncepcja nie jest jeszcze tak dojrzała.
Wyobraźmy sobie fikcyjnego producenta o nazwie SuperFlying, który posłuży nam za przykładową firmę przechodzącą proces certyfikacji.
(0) Certyfikacja wstępna – usługi na rzecz innowacyjności EASA
SuperFlying, dla którego regulatorem jest EASA, ma koncepcję nowego samolotu. Korzystając z usług na rzecz innowacyjności EASA SuperFlying może uzyskać wsparcie dla swojego projektu już na bardzo wczesnym etapie. Działania te, poprzedzające certyfikację, wspierają innowacje i minimalizują ewentualne zagrożenia dla uzyskania zatwierdzenia. Identyfikując wcześniej luki regulacyjne i inne problemy, torują właściwą drogę do spełnienia wymagań certyfikacyjnych.
1. Zaznajomienie się z kwestiami technicznymi i ustalenie podstawy certyfikacji
Skorzystawszy (lub nie) ze wsparcia EASA w postaci usług na rzecz innowacyjności, SuperFlying składa projekt – gdy jest on już wystarczająco dojrzały – do EASA, wnioskując o przyznanie certyfikatu typu. Na tym etapie koncepcja statku powietrznego musi już być dobrze zdefiniowana. Niewielkie zmiany w produkcie końcowym w stosunku do oryginalnego projektu mogą mieć miejsce, jednak każda zmiana musi być uzasadniona.
Na podstawie wymiany informacji z SuperFlying EASA ustala podstawę certyfikacji. Podstawa certyfikacji to zestaw zasad, które będą stosowane przy certyfikacji. Obejmuje ona specyfikacje certyfikacyjne (CS) dla danego typu statku powietrznego (na przykład CS-25 jest odpowiednim wymogiem dla dużych samolotów) oraz wszelkie inne warunki, które mogą mieć zastosowanie do określonych innowacyjnych aspektów tego statku powietrznego.
Lotnictwo wciąż się zmienia. Po upływie 5 lat EASA ma prawo ponownie przeanalizować podstawę certyfikacji i uaktualnić ją o wszelkie istotne informacje, które pojawiły się w tym okresie, na przykład zaostrzone wymogi w zakresie norm środowiskowych.
2. Ustanowienie programu certyfikacji
Kolejnym ważnym krokiem w procesie certyfikacji jest określenie sposobów spełnienia wymagań. EASA i wnioskodawca definiują i uzgadniają środki służące wykazaniu zgodności z każdym wymogiem podstawy certyfikacji. Wybrane podejście zostanie omówione w programie certyfikacji.
3. Wykazanie zgodności z wymogami
SuperFlying musi wykazać zgodność swojego projektu z wymogami, stosując wcześniej uzgodnione sposoby spełnienia wymagań. Należy wykazać, że określone elementy, takie jak płatowiec, silniki, układy sterowania, systemy elektryczne, osiągi lotu itp. spełniają odpowiednie wymogi zawarte w podstawie certyfikacji. Obowiązkiem ekspertów EASA jest dokładne sprawdzenie, czy elementy są zgodne z wymaganiami, np. poprzez przegląd dokumentacji lub udział w testach.
Jest to zwykle najdłuższy etap procesu certyfikacji typu. W przypadku dużych samolotów czas na wykazanie zgodności z wymogami to maksymalnie pięć lat i termin ten może zostać przedłużony jedynie w należycie uzasadnionych przypadkach.
4. Zamknięcie techniczne i wydanie zatwierdzenia
Na koniec, gdy zgodność z wymogami zostanie zatwierdzona, EASA sporządza ocenę i wydaje certyfikat typu. SuperFlying staje się posiadaczem certyfikatu typu. Oznacza to, że samolot tej firmy może przejść do eksploatacji i rozpocząć loty!
Ciągłe utrzymanie zdatności maszyny do lotu
Samolot 
SuperFlying uzyskał certyfikat, jednak nie oznacza to, że działania EASA w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa lotniczego po stronie samego statku powietrznego zakończyły się. EASA jedynie zakończyła proces certyfikacji. Teraz przechodzimy do nowego etapu zwanego „ciągłym utrzymaniem zdatności maszyny do lotu”, czyli zapewnienia, że samolot nadal może bezpiecznie latać. SuperFlying musi zgłaszać do swojego krajowego organu wszelkie zdarzenia, które mogą zagrozić bezpieczeństwu lotów. Jeśli takie zdarzenie ma miejsce, zostaje wszczęte dochodzenie i SuperFlying musi przedstawić propozycje działań naprawczych w celu przywrócenia wymaganego poziomu bezpieczeństwa. Proces ten znów musi zatwierdzić EASA.
Międzynarodowa współpraca w zakresie certyfikacji
EASA zatwierdza certyfikaty typu wydane przez organy lotnicze Stanów Zjednoczonych, Kanady i Brazylii. Analogicznie organy te zatwierdzają również certyfikaty typu wydane przez EASA. Wynika to z faktu, że porozumienia zawarte między tymi organami w sprawie wzajemnego uznawania i akceptacji ułatwiają proces zatwierdzania certyfikatów. Zazwyczaj już w trakcie procesu certyfikacji organ zatwierdzający kontaktuje się z instytucją certyfikującą, aby przyspieszyć końcową walidację i wyjaśnić wszelkie niejasności.
W tym samolocie Airbus zaproponował wbudowanie nowego zbiornika paliwa, pod nazwą „tylny zbiornik centralny”. Na podstawie porównania z najbliższym podobnym samolotem A321Neo, ta propozycja uzyskała status „poważnej znaczącej zmiany”. Tylny zbiornik centralny stanowił nowatorski, nietypowy projekt, który nie był w pełni objęty istniejącymi specyfikacjami certyfikacyjnymi CS-25. W takiej sytuacji podejście EASA polega na ustanowieniu tak zwanych „warunków specjalnych” w celu wyeliminowania wszelkich luk lub nieprawidłowości w CS-25.
W tym przypadku wyzwaniem dla bezpieczeństwa było dodanie nowego zbiornika paliwa, zintegrowanego z kadłubem, w podwoziu samolotu. W warunkach specjalnych skupiono się na bezpieczeństwie przy zderzeniu, ochronie przeciwpożarowej i ochronie pasażerów. Należało np. zmniejszyć ryzyko pożaru, aby w razie wypadku umożliwić pasażerom i załodze bezpieczną ewakuację.
Wzmocniono także podwozie, a w niektórych miejscach wprowadzono zmiany w strukturze samolotu, które uwzględnią większy ciężar podczas startu wynikający z przewożenia dodatkowego paliwa. Układ paliwowy został tak przystosowany, aby mógł być zintegrowany z tylnym zbiornikiem centralnym. Wprowadzono też inne udoskonalenia, np. w układzie sterowniczym. W okresie poprzedzającym certyfikację, EASA i Airbus odbyły ponad 400 wspólnych spotkań z udziałem ekspertów technicznych, 900 godzin próbnych lotów na trzech samolotach testowych, opracowano, zweryfikowano i podpisano ponad 500 dokumentów certyfikacyjnych oraz przeprowadzono testy, inspekcje i kontrole.
„Celem wszystkich działań podejmowanych przez EASA jest zapewnienie bezpieczeństwa samolotów. Nasze wymagania mogą być dość rygorystyczne i stanowić dla producentów poważne wyzwanie, jednak wszystkich nas łączy jeden cel, jakim jest bezpieczeństwo”. – Florian Guillermet, dyrektor wykonawczy EASA, przyznający certyfikat typu dla samolotu Airbus A321XLR.
Śledź najnowsze doniesienia na temat bezpieczeństwa lotniczego.
Jak już powiedzieliśmy, certyfikacja samolotu to tylko jeden element układanki, mającej zapewnić obywatelom Unii bezpieczne podróże lotnicze. Przeczytaj inne artykuły na stronie EASA Light i dowiedz się więcej na temat tego, co wpływa na bezpieczeństwo lotnictwa, np.:
- Rola regulacyjna EASA
- Porty lotnicze: jak EASA zapewnia bezpieczeństwo podróży lotniczych podczas startu i lądowania
- Współpraca EASA z Organizacją Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO)
Zarejestruj się też, aby otrzymywać powiadomienia, gdy pojawią się nowe artykuły.