Jeśli chodzi o zrównoważony rozwój w lotnictwie, duży nacisk kładzie się na etap operacyjny samolotu polegający na wykonywaniu przez samolot lotu i transportowaniu pasażerów lub ładunku do miejsca przeznaczenia. Etap ten ma w istocie największy wpływ na środowisko ze względu na generowane emisje gazów cieplarnianych i hałas. Niemniej jednak etapy produkcji i wycofania z eksploatacji również mają wpływ na środowisko – a zatem stwarzają możliwości poprawy.
Z uwagi na fakt, że etap wycofania statku powietrznego z eksploatacji jest dziedziną, której jeszcze dogłębnie nie zbadano, EASA zleciła przeprowadzenie badania na ten temat. W następstwie tego badania w 2023 r. opublikowano sprawozdanie Assessment of the environmental sustainability status in the Aviation Maintenance and Production Organisation Domain (Ocena stanu zrównoważenia środowiskowego w obszarze organizacji obsługi technicznej i produkcji w lotnictwie).
Dlaczego i kiedy statki powietrzne są wycofywane z użytku?
 |
| Część statku powietrznego w trakcie demontażu (Envisa, 2022) |
Statki powietrzne wycofuje się z eksploatacji z dwóch głównych powodów: ze względów bezpieczeństwa lub ekonomicznych. Średni wiek wycofania statku powietrznego z eksploatacji wynosi 25–30 lat w przypadku pasażerskich statków powietrznych i 30–40 lat w przypadku towarowych statków powietrznych. Statki powietrzne uznaje się za odpady po podjęciu ostatecznej decyzji o ich likwidacji i dokonaniu pierwszego uszkodzenia ich struktury, co oznacza, że nie będą one w stanie ponownie latać.
W ciągu ostatniej dekady na całym świecie wycofywano z eksploatacji średnio 650 komercyjnych statków powietrznych rocznie, a ponad 30% obecnej floty w Europie ma zostać wycofane z eksploatacji w ciągu następnych dziesięciu lat. W związku z tym jak najlepsze wykorzystanie statku powietrznego wycofanego z eksploatacji również odgrywa rolę w zrównoważonym rozwoju lotnictwa.
Po wycofaniu z użytku
Po wycofaniu z eksploatacji statki powietrzne są demontowane i trafiają do tak zwanego sektora odpadów, gdzie materiały są przygotowywane do recyklingu, upcyklingu, wykorzystywane do odzysku energii lub wysyłane na składowisko odpadów.
Ponowne wykorzystanie w lotnictwie
Wciąż sprawne podzespoły statków powietrznych mogą zostać ponownie wykorzystane jako części zamienne do innych statków powietrznych, np. silniki, pomocnicze źródła zasilania, podwozia i inne podzespoły. Na ponowne wykorzystanie wpływa dostępność zapisów dotyczących części, co decyduje o wartości danej części i możliwości jej ponownego wykorzystania w sektorze lotniczym i kosmicznym. Aby te urządzenia i części mogły zostać ponownie wykorzystane, wymagają ważnego zatwierdzenia.
Alternatywne wykorzystanie w działalności niezwiązanej z podróżami lotniczymi
 |
| Część kabiny statku powietrznego w trakcie procesu służącego jej ponownemu wykorzystaniu jako biuro (Envisa, 2022) |
Alternatywne wykorzystanie odnosi się do zastosowań innych niż te, dla których dana część została utworzona. W przypadku alternatywnego wykorzystywania podzespołów i części statków powietrznych priorytetem jest zachowanie ich formy i funkcji, a tym samym zachowanie wartości na najwyższym poziomie. Oto kilka przykładów alternatywnego ponownego wykorzystania:
- szkolenia i kształcenie;
- produkcje filmowe i telewizyjne;
- meble;
- pomieszczenia biurowe;
- przedmioty kolekcjonerskie dla miłośników lotnictwa;
- wykorzystanie części w niektórych innych branżach, na przykład wykorzystanie łopatek wirnika turbiny silnika, które można zintegrować z lądowymi turbinami gazowymi.
Jeżeli nie można zachować formy i funkcji, nacisk kładzie się na zachowanie właściwości materiału. Przykłady zachowania właściwości materiału:
- upcykling aluminium i tytanu stosowanych w statkach powietrznych;
- upcykling gum stosowanych w oponach;
- upcykling cennych surowców krytycznych w silnikach odrzutowych.
Składowanie odpadów
Składowisko odpadów to miejsce składowania materiałów odpadowych. Zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami Unii Europejskiej (UE), składowanie odpadów jest najmniej preferowanym wariantem i powinno być ograniczone do niezbędnego minimum. Dobra wiadomość jest taka, że dowiedziono, iż statki powietrzne, które są obecnie wycofywane z eksploatacji, mogą generować niemal zerową liczbę odpadów.
Brak szczegółowych wytycznych dotyczących wycofywania statków powietrznych z eksploatacji
Gdy dobiega końca okres eksploatacji pojazdów drogowych, takich jak samochody osobowe lub ciężarowe, mają do nich zastosowanie specjalne dyrektywy UE dotyczące gospodarowania odpadami pochodzącymi z takich pojazdów. W przypadku statków powietrznych nie określono żadnych przepisów szczegółowych. Kiedy okres eksploatacji statku powietrznego dobiega końca, samolot uznaje się za zespół odpadów, a zatem podlega on ogólnym przepisom dotyczącym odpadów w zależności od użytych materiałów. Na przykład przepisy UE dotyczące zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, opakowań i odpadów opakowaniowych, chemikaliów itp. mają również zastosowanie do części statków powietrznych. Ponadto unijna dyrektywa ramowa w sprawie odpadów zawiera ogólne elementy gospodarowania odpadami, takie jak zasada „zanieczyszczający płaci” oraz hierarchia postępowania z odpadami, które to elementy mają wpływ na gospodarowanie odpadami w lotnictwie.
Ekoprojekt: zrównoważony rozwój i obieg zamknięty na etapie projektowania
Nie istnieją obecnie oficjalne wymogi dla przemysłu lotniczego dotyczące projektowania nowych produktów z uwzględnieniem odzysku materiałów podczas złomowania statków powietrznych. Ekoprojekt obejmuje uwzględnienie aspektów środowiskowych na wszystkich etapach cyklu życia produktu, w tym „projekt likwidacji”.
| Charakterystyka gospodarki o obiegu zamkniętym (Envisa, 2022) | |
|---|---|
 |
 Projekt produktu |
 Produkcja i wytwarzanie |
|
 Etap użytkowania |
|
 Gospodarowanie odpadami |
|
 Wydobycie surowców naturalnych |
|
 Odpady resztkowe |
|
Uwzględnienie zasad ekoprojektu zwiększa zrównoważony rozwój przemysłu lotniczego poprzez wykorzystanie bardziej przyjaznych dla środowiska materiałów oraz ułatwienie demontażu, ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów i części. Materiały, których recykling jest trudniejszy, powinny być wykorzystywane w coraz mniejszym stopniu.
Dalsze źródła
Więcej szczegółów na ten temat oraz kilka zaleceń skierowanych do szerokiego grona zainteresowanych stron można znaleźć w sprawozdaniu Assessment of the environmental sustainability status in the Aviation Maintenance and Production Organisation Domain (Ocena stanu zrównoważenia środowiskowego w obszarze organizacji obsługi technicznej i produkcji w lotnictwie) (dokument dostępny wyłącznie w języku angielskim).