Ο ρυθμιστικός ρόλος του EASA: ενίσχυση της ασφάλειας, προστασία του περιβάλλοντος και διευκόλυνση της καινοτομίας μέσω της θέσπισης κανόνων

Ως ρυθμιστικός οργανισμός, ο EASA διαδραματίζει ηγετικό ρόλο στη «θέσπιση κανόνων» της πολιτικής αεροπορίας, στη διαδικασία για την ανάπτυξη και τη διατήρηση υλικoύ κανονιστικού χαρακτήρα.

Κατά καιρούς απαιτούνται τροποποιήσεις των υφιστάμενων κανονισμών ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και να εκδοθούν νέοι κανονισμοί για τη διατήρηση ή την αύξηση του επιπέδου ασφάλειας με στόχο:

• την προώθηση υψηλότερων περιβαλλοντικών προτύπων· ή
• την ασφαλή και βιώσιμη ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών ή άλλων καινοτόμων ιδεών.

Ένα τέτοιο καλό παράδειγμα αποτελεί η γνωμοδότηση του EASA για την καινοτόμο αεροπορική κινητικότητα, η οποία κάλυψε ένα ρυθμιστικό κενό όσον αφορά αυτήν την καινοτόμο έννοια. Η εν λόγω γνωμοδότηση, η οποία δημοσιεύθηκε το 2023, θέσπισε ένα ολοκληρωμένο σύνολο επιχειρησιακών απαιτήσεων για τα επανδρωμένα ηλεκτρικά αεροταξί, που καλύπτουν τους τομείς των πτητικών λειτουργιών, την αδειοδότηση των πληρωμάτων πτήσης, καθώς και κανόνες για τη διαχείριση της εναέριας κυκλοφορίας, την αρχική και τη διαρκή αξιοπλοΐα, καθώς και τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη.

Τι είναι όμως μια γνωμοδότηση του EASA, πώς εκπονείται και τι συμβαίνει στη συνέχεια; 

Επισκόπηση της διαδικασίας θέσπισης κανόνων

Ας το παραδεχτούμε! Η ανάπτυξη υλικού κανονιστικού χαρακτήρα μπορεί να μην είναι η πιο συναρπαστική πτυχή της αεροπορίας, αλλά συνιστά απαραίτητο έργο προκειμένου να διασφαλίζεται η ασφάλεια της αεροπορίας.

Η θέσπιση κανόνων αποτελεί μια σύνθετη διαδικασία η οποία περιλαμβάνει διάφορα στάδια που συχνά διαρκούν αρκετούς μήνες ή — συχνότερα — έτη. Στη διαδικασία αυτή συμμετέχουν διάφορα μέρη, όπως συμβουλευτικά όργανα, εμπειρογνώμονες, θιγόμενα μέρη και, σε πολλές περιπτώσεις, το κοινό.

Είναι σημαντικό ο EASA να ακούει όσους διαθέτουν εξειδικευμένη εμπειρογνωμοσύνη καθώς και τα θιγόμενα μέρη. Αυτό διασφαλίζεται, κατά περίπτωση, με τη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων, ενδιαφερόμενων και θιγόμενων μερών στην εκπόνηση κανονιστικών προτάσεων και, σε κάθε περίπτωση, μέσω δημόσιων διαβουλεύσεων όσον αφορά τις κανονιστικές προτάσεις ή μέσω διαβουλεύσεων με στοχευμένες ομάδες θιγόμενων και ενδιαφερόμενων μερών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι πολίτες και οι ενδιαφερόμενοι φορείς του τομέα των αερομεταφορών μπορούν να διατυπώνουν τις απόψεις και τις παρατηρήσεις τους και να συμβάλουν ενεργά στη διαδικασία. 

Είναι εξίσου σημαντικό ο EASA να ενεργεί με διαφάνεια όσον αφορά τους φορείς με τους οποίους συνεργάζεται κατά την εκπόνηση κανονιστικών προτάσεων και τις παρατηρήσεις που έχουν επηρεάσει το τελικό υλικό κανονιστικού χαρακτήρα στο πλαίσιο διαβουλεύσεων, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους επιτεύχθηκε αυτό. Ως εκ τούτου, ο EASA παρέχει αυτές τις πληροφορίες κατά την ολοκλήρωση μιας διαδικασίας θέσπισης κανόνων.
Η τελική έγκριση των κανόνων αποτελεί αρμοδιότητα είτε της Ευρωπαϊκής Επιτροπής («υποχρεωτικοί κανόνες δικαίου») είτε του EASA («μη δεσμευτικό δίκαιο»). 

Μερικά βασικά σημεία:

• Η ασφάλεια είναι πάντα υψίστης σημασίας: Η διατήρηση υψηλού επιπέδου ασφάλειας στην αεροπορία είναι αδιαπραγμάτευτη για τον EASA. Όταν προτείνει νέους κανόνες ή τροποποιήσεις αυτών, ο EASA εγγυάται πάντοτε ένα επίπεδο ασφάλειας τουλάχιστον εξίσου ασφαλές με τα ισχύοντα πρότυπα. 
• Οι νέοι κανόνες δεν είναι κάτι το τυχαίο: εξηγείται το σκεπτικό για τη θέσπιση κάθε νέου κανόνα ή τροποποίησης, αιτιολογείται η αναγκαιότητά τους, αξιολογούνται οι επιπτώσεις και η διαδικασία καθίσταται διαφανής για όσους θα πρέπει να εφαρμόσουν τους κανόνες.  
   

 

Δρομολόγηση ενεργειών για τη θέσπιση κανόνων 
 

Το πρόγραμμα θέσπισης κανόνων του Οργανισμού δημοσιεύεται στο ευρωπαϊκό σχέδιο για την ασφάλεια της αεροπορίας (EPAS), το οποίο επικαιροποιείται τουλάχιστον μία φορά ετησίως. Το EPAS είναι η βίβλος της ασφάλειας των αεροπορικών μεταφορών: εντοπίζει τους κύριους κινδύνους ασφάλειας και άλλα ζητήματα που επηρεάζουν το ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας των αερομεταφορών και καθορίζει τις απαραίτητες ενέργειες για τον μετριασμό των κινδύνων αυτών. Μία από αυτές τις ενέργειες μετριασμού μπορεί να είναι η δρομολόγηση μιας διαδικασίας θέσπισης κανόνων.

Μια διαδικασία θέσπισης κανόνων (όπως και κάθε άλλη ενέργεια στο EPAS) δεν εισάγεται τυχαία στο EPAS.  Προηγείται ενδελεχής αξιολόγηση π.χ. ενός κινδύνου ασφαλείας, καθώς και της ανάγκης παρέμβασης του EASA.

Μόλις έρθει η στιγμή για τη δρομολόγηση μιας διαδικασίας θέσπισης κανόνων, όπως αναφέρεται στο EPAS, ο EASA ενημερώνει το κοινό ότι έχει έρθει η στιγμή να αρχίσει να εργάζεται για την εν λόγω ενέργεια εκδίδοντας τους γενικούς όρους της διαδικασίας θέσπισης κανόνων. Αυτό επιτρέπει, για παράδειγμα, στα ενδιαφερόμενα μέρη να προετοιμαστούν προκειμένου να ακουστεί η φωνή τους.

Οι γενικοί όροι θέτουν το πλαίσιο για τη διαδικασία θέσπισης κανόνων: εξηγούν το σκεπτικό («γιατί») πίσω από την απαιτούμενη δραστηριότητα θέσπισης κανόνων και τις μεθόδους εργασίας που θα ακολουθήσει ο EASA κατά τη διαδικασία θέσπισης κανόνων (ο «τρόπος»).

Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μπορεί να δρομολογηθεί μια ενέργεια θέσπισης κανόνων ακόμη και αν δεν περιγράφεται στην τελευταία έκδοση του EPAS. Στη συνέχεια, ο εκτελεστικός διευθυντής του EASA διαβουλεύεται με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα συμβουλευτικά σώματα του EASA πριν από τη δρομολόγηση της ενέργειας. Έπειτα, η εν λόγω ενέργεια περιλαμβάνεται στην επόμενη επικαιροποίηση του EPAS.

Ο EASA θα προετοιμάσει ένα πρώτο σχέδιο του υλικού κανονιστικού χαρακτήρα, κατά περίπτωση, με την υποστήριξη εξωτερικών εμπειρογνωμόνων, όπως τα συμβουλευτικά σώματα του Οργανισμού, ή τα ενδιαφερόμενα ή θιγόμενα μέρη.

Το σχέδιο υλικού κανονιστικού χαρακτήρα μπορεί να περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα:

• σχέδια κανονισμών,
• σχέδια αποδεκτών μέσων συμμόρφωσης
• σχέδιο υλικού καθοδήγησης,
• σχέδιο προδιαγραφών πιστοποίησης,
• σχέδιο λεπτομερών προδιαγραφών.

(Επεξήγηση των αποδεκτών μέσων συμμόρφωσης, του υλικού καθοδήγησης, των προδιαγραφών πιστοποίησης και των λεπτομερών προδιαγραφών θα βρείτε στο τέλος του παρόντος άρθρου). 

Ο EASA διαβουλεύεται σχετικά με κάθε σχέδιο υλικού κανονιστικού χαρακτήρα υπό τη μορφή Ανακοίνωσης προτεινόμενων τροποποιήσεων προκειμένου να συγκεντρώσει απόψεις από ευρύτερο φάσμα ενδιαφερόμενων μερών και να τροποποιήσει αναλόγως, εάν χρειαστεί, το αρχικό σχέδιο πρότασης, πριν από την έκδοση του υλικού κανονιστικού χαρακτήρα.

Ανάλογα με το αντικείμενο καθώς και τον κανονιστικό τομέα και τα θιγόμενα μέρη, ο EASA απευθύνεται είτε στο κοινό είτε, πιο στοχευμένα, σε ορισμένες ομάδες των συμβουλευτικών σωμάτων του ή/και σε άλλα θιγόμενα και ενδιαφερόμενα μέρη.

Κάθε ανακοίνωση προτεινόμενων τροποποιήσεων περιέχει επίσης ένα επεξηγηματικό μέρος στο οποίο περιγράφονται τα εξής:

• οι τρόπου ανάπτυξης του υλικού κανονιστικού χαρακτήρα,
• οι λόγοι για τους οποίους αποφασίστηκε η ρύθμιση του ζητήματος
• η αξιολόγηση των επιπτώσεων (από κοινωνική, οικονομική, περιβαλλοντική σκοπιά καθώς και υπό το πρίσμα της αναλογικότητας),
• η επεξήγηση του τρόπου με τον οποίο η πρόταση στοχεύει στον μετριασμό του κινδύνου ασφάλειας ή στην αντιμετώπιση άλλων ζητημάτων που ενεργοποίησαν την ενέργεια θέσπισης κανόνων.

Όσον αφορά τους «υποχρεωτικούς κανόνες δικαίου», αφού εξετάσει τις παρατηρήσεις που λήφθηκαν κατά τη φάση της διαβούλευσης, ο EASA εκδίδει το τελικό σχέδιο υλικού κανονιστικού χαρακτήρα με τη μορφή γνωμοδότησης. Η γνωμοδότηση του EASA είναι μια επίσημη δημοσίευση που υποβάλλεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και περιέχει προτάσεις για νέους κανονισμούς ή για τροποποιήσεις αυτών. Περιέχει επίσης ένα επεξηγηματικό μέρος και περιγράφει τις παρατηρήσεις που έλαβε ο EASA κατά τη διάρκεια της διαβούλευσης για την Ανακοίνωση προτεινόμενων τροποποιήσεων καθώς και το πώς αυτές ελήφθησαν υπόψη.

Όταν ο EASA δημοσιεύει γνωμοδότηση, ξεκινά η νομοθετική διαδικασία στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και συνεχίζεται, επομένως, εκτός του πεδίου της εντολής του EASA. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αποφασίσει εάν θα τροποποιήσει ή θα εκδώσει κανονισμούς με βάση το περιεχόμενο της γνωμοδότησης του EASA. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εμπλέκει επίσης τα κράτη μέλη της ΕΕ καλώντας τα να συμμετάσχουν σε ακροάσεις επιτροπών ή ομάδων εμπειρογνωμόνων. Μόλις εγκριθούν, οι νέοι ή οι τροποποιημένοι κανονισμοί δημοσιεύονται στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αρχίζουν να τίθενται σε ισχύ συνήθως έπειτα από 20 ημέρες. Ωστόσο, μπορούν να περιλαμβάνουν μεταβατική περίοδο σύμφωνα με την οποία οι νέες απαιτήσεις θα τίθενται σε εφαρμογή μεταγενέστερα.

Όσον αφορά το «μη δεσμευτικό δίκαιο», αφού λάβει υπόψη τις παρατηρήσεις που ελήφθησαν κατά τη φάση της διαβούλευσης, ο EASA εκδίδει το τελικό υλικό κανονιστικού χαρακτήρα με τη μορφή απόφασης του εκτελεστικού διευθυντή του EASA. Σε περίπτωση που το εν λόγω μη δεσμευτικό δίκαιο συνδέεται με εν εξελίξει νομοθετική διαδικασία εντός της Επιτροπής, π.χ. για αποδεκτά μέσα συμμόρφωσης με απαιτήσεις που θεσπίζονται από την Επιτροπή σε κανονισμό, όπως περιγράφεται ανωτέρω, ο EASA θα εκδώσει την απόφασή του μόνον αφού εγκριθούν και δημοσιευθούν στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ οι νέοι ή τροποποιημένοι κανονισμοί. Οι αποφάσεις του EASA σχετικά με το «μη δεσμευτικό δίκαιο» δημοσιεύονται στην επίσημη έκδοση του EASA (δηλαδή στον δικτυακό τόπο του EASA).