Op het gebied van duurzaamheid in de luchtvaart wordt veel aandacht besteed aan de operationele fase van een luchtvaartuig, d.w.z. de tijd gedurende welke het luchtvaartuig in bedrijf is en passagiers of vracht naar hun bestemming brengt. Deze fase heeft namelijk de grootste milieu-impact door de uitstoot van broeikasgassen en het lawaai dat wordt geproduceerd. Toch hebben ook de productiefase en de eindfase van de levenscyclus invloed op het milieu – en dat biedt mogelijkheden voor verbetering.
Omdat de eindfase van de levenscyclus van een luchtvaartuig nog niet eerder grondig was bestudeerd, gaf het EASA opdracht voor een onderzoek op dit gebied. Dit heeft geleid tot het in 2023 gepubliceerde verslag Assessment of the environmental sustainability status in the Aviation Maintenance and Production Organisation Domain (Beoordeling van de status van milieuduurzaamheid van productie- en onderhoudsorganisaties in de luchtvaart).
Waarom en wanneer luchtvaartuigen buiten gebruik worden gesteld
 |
| Onderdeel van luchtvaartuig dat wordt ontmanteld (Envisa, 2022) |
Er zijn twee belangrijke redenen waarom een luchtvaartuig buiten gebruik wordt gesteld: veiligheid of economische redenen. De gemiddelde leeftijd waarop luchtvaartuigen buiten gebruik wordt gesteld is 25-30 jaar voor passagiersvliegtuigen en 30-40 jaar voor vrachtvliegtuigen. Een luchtvaartuig wordt als afval beschouwd zodra een definitieve beslissing tot buitengebruikstelling is genomen en de eerste sloophandeling op het casco wordt verricht, wat betekent dat het niet meer zal opstijgen.
Wereldwijd zijn in het afgelopen decennium jaarlijks gemiddeld 650 commerciële luchtvaartuigen buiten gebruik gesteld. Naar verwachting zal in de komende tien jaar meer dan 30 % van de huidige vloot in Europa hetzelfde lot ondergaan. Daarom speelt het optimaal benutten van een ontmanteld luchtvaartuig ook een rol bij duurzaamheid van de luchtvaart.
Leven na buitengebruikstelling
Na buitengebruikstelling wordt een luchtvaartuig gedemonteerd en komt het in de zogenaamde afvalhandel terecht, waar materialen worden klaargemaakt voor recycling, upcycling, energieterugwinning of storting.
Hergebruik in de luchtvaart
Nog bruikbare onderdelen kunnen voor andere luchtvaartuigen worden hergebruikt als reserveonderdelen, zoals motoren, hulpaggregaten, landingsgestellen en andere onderdelen. Dit hergebruik wordt beïnvloed door de beschikbaarheid van informatie over de voorgeschiedenis van de onderdelen, die bepalend is voor de waarde van het onderdeel en de mogelijkheid om het opnieuw te gebruiken in de ruimtevaartsector. Voor hergebruik van deze uitrusting en onderdelen is een geldige goedkeuring nodig.
Alternatief gebruik in andere sectoren dan de luchtvaart
 |
| Vliegtuigcabine wordt verwerkt voor hergebruik als kantoor (Envisa, 2022) |
Onder “alternatief gebruik” wordt verstaan gebruik voor andere doeleinden dan waarvoor een onderdeel is ontworpen. Bij het gebruik van luchtvaartuigcomponenten en -onderdelen voor alternatief gebruik ligt de prioriteit bij het behoud van de vorm en functie, waardoor de waarde het hoogst blijft. Enkele voorbeelden van alternatief hergebruik zijn:
- onderwijs en opleiding;
- film- en tv-producties;
- meubelen;
- kantoorruimten;
- verzamelobjecten voor luchtvaartliefhebbers;
- gebruik van onderdelen in andere sectoren, zoals het gebruik van turbinebladen voor motoren die kunnen worden geïntegreerd in gasturbines op land.
Wanneer de vorm en functie niet kunnen worden behouden, ligt de nadruk op het behouden van de materiaaleigenschappen. Voorbeelden van het behouden van de materiaaleigenschappen zijn:
- upcycling van aluminium en titanium uit luchtvaartuigen;
- upcycling van bandenrubber;
- upcycling van waardevolle kritieke grondstoffen in straalmotoren.
Storten
Een stortplaats is een locatie voor de verwijdering van afvalmaterialen. Volgens de afvalhiërarchie van de Europese Unie (EU) is storten de minst wenselijke optie, die derhalve tot het noodzakelijke minimum moet worden beperkt. Het goede nieuws is dat er is aangetoond dat bestaande luchtvaartuigen aan het einde van de levenscyclus vrijwel geheel kunnen worden hergebruikt, zodat er bijna geen afval meer hoeft te worden gestort.
Gebrek aan specifieke richtsnoeren voor het einde van de levenscyclus van luchtvaartuigen
Voor wegvoertuigen, zoals auto’s of vrachtwagens, die het einde van hun levenscyclus bereiken, zijn er EU-afvalbeheerrichtlijnen die specifiek gericht zijn op dergelijke voertuigen. Voor luchtvaartuigen bestaat er geen specifieke regelgeving. Wanneer een luchtvaartuig het einde van de levenscyclus bereikt, wordt het beschouwd als een hoop afval en valt het daarom onder de algemene afvalwetgeving, afhankelijk van de gebruikte materialen. Zo geldt de EU-regelgeving betreffende afgedankte elektrische en elektronische apparatuur, verpakkingen en verpakkingsafval, chemische stoffen enz. ook gevolgen voor onderdelen van luchtvaartuigen. Bovendien bevat de EU-kaderrichtlijn afvalstoffen algemene elementen van het afvalbeheer, zoals het beginsel “de vervuiler betaalt” en de afvalhiërarchie, die van invloed zijn op het afvalbeheer in de luchtvaart.
Milieubewust ontwerp: duurzaamheid en circulariteit door ontwerp
Er zijn nog geen officiële verplichtingen voor de luchtvaartindustrie om bij het ontwerp van nieuwe producten rekening te houden met het terugwinnen van materialen wanneer luchtvaartuigen worden afgedankt. Milieubewust ontwerp omvat de integratie van milieuoverwegingen in alle fasen van de levenscyclus van het product, met inbegrip van “ontwerp voor ontmanteling”.
| Een karakterisering van circulaire economie (Envisa, 2022) | |
|---|---|
 |
 Productontwerp |
 Productie en fabricage |
|
 Gebruiksfase |
|
 Afvalbeheer |
|
 Winning van grondstoffen |
|
 Restafval |
|
Het opnemen van beginselen inzake milieubewust ontwerp verhoogt de duurzaamheid van de luchtvaartindustrie door het gebruik van milieuvriendelijkere materialen en door het eenvoudiger te maken materialen en onderdelen te demonteren, te hergebruiken en te recyclen. Materialen die moeilijker te recyclen zijn, moeten steeds minder worden gebruikt.
Meer informatie
Lees het verslag Assessment of the environmental sustainability status in the Aviation Maintenance and Production Organisation Domain (Beoordeling van de status van milieuduurzaamheid van productie- en onderhoudsorganisaties in de luchtvaart (alleen beschikbaar in het Engels)), dat meer informatie over dit onderwerp bevat, naast een reeks aanbevelingen gericht op een breed scala aan belanghebbenden.